تعزیه راهکار مبارزه با انحرافات عقیدتی و رفتاری
بی گمان، راه اندازی مجلس تعزیه خوانی در سال و تصمیم برای ساخت مکان جداگانه برای این هنر در شهر های گوناگون، افزون بر زنده نگاه داشتن این هنر ملی و اصلاح رفتارهای نادرست در عزاداری ها، موجب افزایش سرانه محصولات فرهنگی در سبد خانوارها می شود.
هرساله در ماه محرم رویش ها و نمادهای جدید عزاداری و گفته های جدیدی پدید می آید که گاه از آن به آسیب های عزاداری ایام محرم یاد می شود. پیش از این که تحولات اجتماعی بیست سال اخیر در عرصه های گوناگون اجتماعی صورت بگیرد و سبک زندگی ایرانی ها و به دنبال آن عزاداری ها را هم تغییر دهد معلم شهید استاد مرتضی مطهری در کتاب حماسه حسینی به آن پرداخته بود، ولی بخش فراوانی از سخنان ایشان به بحث محتوایی و روایی ماجرای عاشورا می پرداخت.
اکنون در سال های اخیر بیشتر شکل عزاداری دستخوش تغییرات شده است. گستردگی مراسم عزاداری در ایران و شور عمومی، باعث شده تا نتوان برخی از آسیب هایی که گونه عجیب و اشتباهی به خود گرفته است را درست کرد. متن های عجیبی که برخی برای مداحی های خود برمی گزینند.
ماشین نوشته هایی که گاه به جملاتی زشت و ناپسند کشیده می شود، مدهای جدید که باعث می شود حاشیه بر متن در این روزها چیره شود و مسائل دیگری که همه کم و بیش در این روزها آنها را دیده باشیم، راه اندازی دسته های عزاداری در ساعات های پایانی روز با سر و صدای فراوان و بستن خیابان ها وچه وچه وچه که همه وهمه به رغم این که برخاسته از شور و علاقه عاشقان حسینی است، هم از نگاه ایجاد مزاحمت برای شهروندان و هم پدید آوردن شبهات جدید در این ماجرا پسندیده نیست.
بها دادن به مجلس شبیه خوانی و رونق دوباره بخشیدن به این هنر ایرانی که رو به فراموشی گذاشته می تواند یکی از راهکارهای مبارزه با انحرافات عقیدتی و رفتاری باشد که در محرم انجام می گیرد. بی گمان، راه اندازی مجلس تعزیه خوانی در سال و تصمیم برای ساخت مکان جداگانه برای این هنر در شهر های گوناگون، افزون بر زنده نگاه داشتن این هنر ملی و اصلاح رفتار های نادرست در عزاداری ها، موجب افزایش سرانه محصولات فرهنگی در سبد خانوارها می شود.
تجربه مجموعه هایی چون تئاتر شهر، تالار وحدت، تالارمولوی که در سالیان سال، محل گردهم آمدن علاقه مندان به هنرهای گوناگون بودند، نشان داده که ایجاد زیرساخت، می تواند به گسترش این هنرها کمک کند. اکنون که هنر ملی تعزیه به رغم وجود رقیب قدرت مندی چون ترکیه که سعی در ثبت جهانی آن را داشت از سوی کشورمان به ثبت رسیده و با توجه به برگزاری باشکوه آن در کشورمان چون دهقاید برازجان با بیش از 250سال سابقه تصمیم به ایجاد فضاهایی چون تکیه دولت که این هنر را بار دیگر باشکوه فراوان به میان مردم بازگرداند ضروری به نظر می رسد.
به عبارتی بهتر، چه به منظور آسیب زدایی از مقدسات به ماجرا نگریسته و با نگاه پاسداشت از ارزش ها به تعزیه بنگریم و چه این هنر را تجلی عاشورا در مکتب هنر سرزمین مان بدانیم، چه به دنبال حفظ میراث فرهنگی کشورمان بوده و یا حتی از زاویه دید جاذبه گردشگری به ماجرا نگاه کنیم سال هاست که جای قدیمی ترین هنر نمایشی در کشورمان خالی مانده و شگفت انگیزتر این که هیچ برنامه ای برای پر کردن آن در دستور کار نداریم، آن هم در شرایطی که هیچ سیاستمدار و مسئولی در معرفی مؤلفه های ایرانی به جهانیان شکی به خود راه نمی دهد و حتی (جهانی شدن) موضوع محوری مدت های طولانی در ادبیات سیاسیون کشورمان لقب گرفت.
اکنون کافی است به این سنگ بزرگ که قدما آن را نشانه نزدن دانسته اند، مسائل بنیانی تری چون مسلمان و شیعه بودن جمعیت غالب کشورمان بیفزاییم تا این پیش درآمد که دوستی علی و خاندان پاکش، ریشه در اعماق جانمان دارد، غفلت از تعزیه و کارکردهای مثبت آن، برایم حکم کوتاهی بزرگی بیابد که به هیچ وجه توجیه شدنی نیست، چه آن که اگر به اندیشه راه اندازی چیزی شیبه به (تعزیه ملی) بسان (ارکستر ملی، رسانه ملی) هم بیفتیم، بی راه نباشد.
نگاهی به تاریخ قاجاریه نمایان می سازد، یکی از نمادهای تهران در آن زمان< <تکیه تابنک فرهنگی دولت >> بود، عمارت بزرگی که تابلوی معروف آن را (کماالملک )به تصویر کشید، مکانی که در ماه محرم، تعزیه بزرگ و عزاداری برای امام شهید در آنجا برگزار می شد.
موسسه تکیه دولت، ناصرالدین شاه بود و در زمان او بود که تعزیه رونق فراوانی گرفت.
نمایشی که پیش از شاه قاجار در حیاط کاروانسراهای منازل شخصی برگزار می شد، اینک به میدان تکیه دولت رسیده بود. شاه از فرنگ برگشته ایرانی، با الهام از تماشا خانه <اپرال> انگلستان، دستور ساخت تکیه دولت را به دوستعلی معیرالممالک داد تا کم کم دوره طلایی تعزیه شکل بگیرد.
از اینجا به بعد راهم که اگر نخوانده باشید، با دین سریال های چون (شب دهم) خوب می دانید که رضاشاه با ممنوع کردن تعزیه، تکیه دولت را ویران کرد چراغ این هنر، کم سو گشت، ولی خاموش نشد.
اما با پیروزی انقلاب؛ هر چند این هنر از محرومیت به درنیامد، به دوران طلایی گذشته هم نرسید و این گونه بود که از آن پس، تعزیه تنها هنری است که در شهرستانها و روستاها گرامی داشته و در تهران در فضای تئاترشهر برگزار می شود.
در این باره باید گفت، هم اکنون نزدیک به دو سال از ثبت جهانی این هنر و میراث معنوی ایرانی می گذرد.
ولی باز این تهدید هست که مانند دیگر مفاخر تاریخی و معنوی کشورمان که پس از ثبت جهانی بیشتر به فراموشی سپرده شد تا این که این که از آن برای بالندگی فرهنگ بهره برده شود، تعزیه هم به محاق برود.
بنا به گفته محققان نزدیک 356مجلس تعزیه وجود دارد که می تواند هر روز در سال اجرا شود، به عبارت دیگر تعزیه تنها به مجلس عزاداری خلاصه نمی شود و اگر جای ثابتی به این هنر اصیل اختصاص یابد، می تواند در همه روزهای سال برنامه داشته باشد. شاه شاعر قاجار درک درستی از این هنر داشته که با الهام از سالن تئاتر مجلل انگلیسی، دستور ساخت بنایی برای به نمایش در آمدن این هنر را داد تا این نمایش بومی بسان نمایش ها و ارکسترهایی که وی در فرنگ دیده بود صاحب مکانی مجلل و با شکوه برای دیدن باشد.
این مهم پس از ثبت جهانی تعزیه در ایران هم وعده داده شده و خبرهایی از ساخت خانه تعزیه و یا ایجاد موزه تعزیه، این هنر به فراموشی رفته، برای این است که اکنون این نمایش به جز روستاهایی که هنوز این مراسم را سنتی برگزار می کنند، در دیگر نقاط به یک مدل تزئینی در دهه نخست محرم در آمده که با پایان آن فراموش می شود.
سید حسین جعفری
